Arama-Kurtarma ve İş Güvenliği
Arama-kurtarma ve iş güvenliği, riskli durumlarda hayat kurtaran kritik disiplinler arasında yer alır. Bu iki alan, yalnızca tehlike anlarında değil, önleyici ve hazırlayıcı önlemler sayesinde olası felaketlerin etkisini en aza indirmek adına da büyük önem taşır. Arama-kurtarma operasyonları, doğal afetlerden endüstriyel kazalara kadar birçok senaryoda hızlı ve organize müdahaleyi gerektirirken, iş güvenliği ise çalışanların sağlığını ve yaşamını korumaya yönelik sistematik uygulamaları kapsar.
Baş Koruma Standartları ve Kask Çeşitleri
Baş bölgesi, darbelere karşı en hassas noktalardan biridir. Hem arama kurtarma faaliyetlerinde hem de endüstriyel güvenlik alanlarında başın korunması birinci önceliktir. Kasklar, bu korumayı sağlayan temel donanımlardır. Farklı faaliyet alanları, farklı riskler barındırdığı için kaskların da çeşitli standartlara ve tasarımlara sahip olması gerekir. Doğru kask seçimi, potansiyel kafa travmalarını önlemede büyük bir fark yaratır.
Dağcılık ve kurtarma kaskları (EN 12492)
Dağcı kaskı, özellikle dikey hareketlerin olduğu tırmanış, dağcılık gibi aktiviteler düşünülerek tasarlanmıştır. CE EN 12492 standardı, bu tür kaskların karşılaması gereken minimum güvenlik kriterlerini belirler. Bu standart, kaskın tepeden, önden, arkadan ve yanlardan gelen darbelere karşı belirli bir dirence sahip olmasını şart koşar. Aynı zamanda keskin objelerin kaskı delmesine karşı dayanıklılık testlerini içerir. Arama kurtarma operasyonlarında sıkça tercih edilen bu kasklar, genellikle iyi bir havalandırma sistemine sahiptir. Çene altı kayışının belirli bir kuvvet altında açılmaması, kaskın başa sabitlenmesini güvence altına alır. Evolite Vertical dağcı kaskı gibi modeller, bu standardın gerekliliklerini karşılayarak kullanıcılara güven verir.
Endüstriyel güvenlik kaskları (EN 397)
İş güvenliği kaskı, daha çok inşaat alanları, fabrikalar, depolar gibi endüstriyel güvenlik risklerinin bulunduğu ortamlarda kullanılır. CE EN 397 standardı, bu kaskların özellikle yukarıdan düşebilecek nesnelere karşı başı korumasını hedefler. Darbe emilimi testleri öncelikli olarak kaskın tepe noktasına odaklanır. Delinme direnci yine bu standardın bir parçasıdır. Bazı iş güvenliği kaskları, düşük voltajlı elektrik çarpmalarına karşı ek koruma (elektrik yalıtımı) opsiyonu sunabilir. Çene kayışı, EN 12492 standardındaki kasklara kıyasla daha düşük bir kuvvette açılacak şekilde tasarlanmıştır; bu durum, kaskın bir yere takılması halinde boğulma riskini azaltmayı amaçlar. Evolite Indo Safety güvenlik kaskı gibi ürünler, endüstriyel çalışma ortamlarının gerektirdiği korumayı sağlar.
Kask seçiminde dikkat edilmesi gerekenler
Doğru kaskı seçmek, standart numarasını kontrol etmekten fazlasını gerektirir. Öncelikle kaskın, gerçekleştirilecek faaliyete uygun olması şarttır. Bir dağcılık kaskı, endüstriyel bir alanda yeterli korumayı sunmayabilir veya tam tersi durum geçerli olabilir. Kaskın kullanıcının kafa yapısına tam oturması, konfor ve güvenlik açısından elzemdir. Ayar mekanizmaları (arka tekerlek, kayışlar) kaskın başa sabitlenmesini kolaylaştırmalıdır. Kaskların da bir kullanım ömrü vardır; üretici tavsiyelerine göre periyodik kontrolleri yapılmalı, darbe almış veya ömrünü doldurmuş kasklar kullanımdan çekilmelidir.
Yüksekte Çalışma ve Kurtarma Sistemleri
Yüksekte yapılan çalışmalar, iş güvenliği açısından en riskli faaliyetler arasındadır. Aynı şekilde, arama kurtarma senaryoları da sıklıkla dikey düzlemde hareket etmeyi veya kazazedeleri yüksekten indirmeyi gerektirir. Bu tür durumlar için özel olarak tasarlanmış düşüş durdurma ve konumlandırma sistemleri hayati rol oynar. Bu sistemlerin temel bileşenleri arasında güvenlik kemerleri, halatlar ve bağlantı elemanları bulunur.
Güvenlik kemerleri ve kuşamlar
Tam vücut kuşamı, genellikle emniyet kemeri olarak da adlandırılır ve yüksekte çalışan veya kurtarma operasyonuna katılan personelin vücuduna giydiği temel bağlantı ekipmanıdır. Temel işlevi, olası bir düşüş anında düşüş kuvvetini vücudun dayanıklı bölgelerine (kalça, omuzlar, bacaklar) dağıtarak ciddi yaralanmaları önlemektir. EN 361 standardı, düşüş durdurma amaçlı tam vücut kuşamlarının karşılaması gereken minimum gereklilikleri tanımlar. Kuşam üzerinde bulunan bağlantı noktaları (genellikle sırt ve göğüs bölgesindeki D-ringler) düşüş durdurucu sistemlere (örneğin şok emicili lanyardlar) veya konumlandırma sistemlerine bağlanmak için kullanılır. Malzeme kalitesi, dikişlerin sağlamlığı, metal aksamın dayanıklılığı ve ayarlanabilirlik, bir tam vücut kuşamı seçiminde dikkat edilen unsurlardır. Kuşamın vücuda tam oturması, hem konforu artırır hem de düşüş anında doğru pozisyonu korumaya yardımcı olur. Yüksekte çalışma ve kurtarma senaryolarında doğru kuşamın seçimi ve doğru kullanımı vazgeçilmezdir.
Halatlar kurtarma operasyonlarının temeli
Kurtarma halatları, insan taşıma, yük indirme/çıkarma, güvenli iniş/çıkış sağlama gibi birçok kritik fonksiyonda kullanılır. Halatlar genel olarak statik ve dinamik olarak iki ana tipe ayrılır. Statik halat, çok düşük esneme özelliğine sahiptir. Bu özelliği sayesinde kurtarma operasyonlarında, mağaracılıkta, ip erişim tekniklerinde (örneğin endüstriyel tırmanış) tercih edilir. Yük altında boyunun çok az değişmesi, hassas manevralar için onu ideal kılar. Dinamik halat ise belirgin bir esneme kapasitesine sahiptir. Bu esneme, tırmanış sırasında lider tırmanıcının düşmesi durumunda oluşan şok enerjisini emerek hem tırmanıcıya hem de emniyet noktalarına binen yükü azaltır. Bu sebeple kaya tırmanışı, buz tırmanışı gibi aktivitelerde kullanılır. Her iki halat tipi de genellikle polyamid (naylon) gibi sentetik liflerden üretilir. Halatın çapı, mukavemeti (kopma yükü), ağırlığı ve kullanım ömrü gibi teknik detaylar seçimde önemlidir. Arama kurtarma ekipleri genellikle her iki tip halatı da farklı senaryolar için bulundurur. Araç kurtarma gibi durumlarda ise kinetik kurtarma halatı kullanılır; bu halat esneyerek biriken enerjiyi serbest bırakır ve saplanmış aracı çekmeye yardımcı olur. OPENROAD markasının kinetik kurtarma halatı bu amaca hizmet eden bir örnektir. Halatların düzenli kontrolü, temizliği ve doğru saklanması ömürlerini uzatır ve güvenliklerini artırır.
Bağlantı elemanları karabinalar ve makara sistemleri
Halatları kuşamaya, emniyet noktalarına veya diğer ekipmanlara bağlamak için karabina adı verilen metal halkalar kullanılır. Karabinalar, güvenlik sistemlerinin ayrılmaz bir parçasıdır. Farklı kilit mekanizmalarına sahip türleri bulunur; vidalı kilitli karabina ve otomatik kilitli karabina en yaygın olanlarıdır. Güvenlik gerektiren uygulamalarda mutlaka kilitli karabinalar tercih edilmelidir. Malzeme olarak genellikle hafiflik avantajı sunan alüminyum alaşımları veya yüksek dayanıklılık gerektiren durumlar için çelik kullanılır. EN 362 (iş güvenliği bağlantı elemanları) ve EN 12275 (dağcılık karabinaları) gibi standartlar, karabinaların taşıması gereken minimum mukavemet değerlerini ve test yöntemlerini belirler. Makara sistemleri ise halatlarla birlikte kullanılarak yükleri daha az kuvvetle hareket ettirmeyi mümkün kılar.
Yardımcı Kurtarma ve Güvenlik Donanımları
Baş koruması ve düşüş durdurma sistemlerinin yanı sıra, arama kurtarma ve iş güvenliği senaryolarında ihtiyaç duyulan başka birçok yardımcı ekipman bulunur. İlk yardım malzemeleri, aydınlatma araçları, iletişim cihazları ve ağır yük kaldırma/çekme ekipmanları bu kategoride değerlendirilebilir. Bu donanımlar, operasyonun başarısı ve kazazedelerin/çalışanların sağlığı için tamamlayıcı bir role sahiptir.
İlk yardım malzemelerinin önemi
Kazalar veya ani rahatsızlıklar her an meydana gelebilir. Özellikle arama kurtarma faaliyetlerinin yürütüldüğü uzak veya ulaşımı zor bölgelerde veya riskli iş sahalarında, anında tıbbi müdahale imkanı kısıtlı olabilir. Bu nedenle, iyi donatılmış bir ilk yardım kiti taşımak büyük önem arz eder. Temel bir ilk yardım çantası içerisinde steril gazlı bezler, farklı boyutlarda bandajlar, yara bantları, antiseptik solüsyonlar veya mendiller, makas, cımbız (özellikle kene gibi durumlar için sivri uçlu), ağrı kesiciler bulunmalıdır. Faaliyetin türüne veya bulunulan ortama göre kite eklemeler yapılabilir; örneğin yanık jeli, alerji ilaçları, kişisel ilaçlar gibi. Deprem hazırlığı kapsamında evlerde ve iş yerlerinde bulundurulacak acil durum çantalarının vazgeçilmez bir parçası da ilk yardım seti olmalıdır.
Aydınlatma ve iletişim araçları
Arama kurtarma operasyonları genellikle gece saatlerine veya gün ışığının yetersiz olduğu kapalı alanlara (enkaz, mağara vb.) sarkabilir. Benzer şekilde, bazı endüstriyel çalışmalar da düşük ışık koşullarında yapılır. Bu durumlarda güvenilir bir aydınlatma kaynağına sahip olmak şarttır. Kafa lambası, elleri serbest bıraktığı için oldukça pratiktir. El feneri de güçlü ışık kaynağı olarak kullanılabilir. Aydınlatma ekipmanı seçerken lümen (ışık gücü), pil ömrü, suya ve darbeye dayanıklılık (IP koruma sınıfı) gibi özellikler dikkate alınmalıdır. Özel arama kurtarma lambası modelleri, geniş alanları aydınlatma veya sinyal verme gibi ek fonksiyonlara sahip olabilir. İletişim, özellikle geniş alanlara yayılan veya gürültülü ortamlarda yapılan operasyonlarda kritiktir. Basit ama etkili bir iletişim aracı olan düdük, uzak mesafelerden bile duyulabilen yüksek desibelde bir ses çıkararak yer bildirme veya yardım çağırma amacıyla kullanılır. Evolite deprem düdüğü gibi ürünler, acil durumlarda hayati bir işlev görebilir.
Ağır yükler için kurtarma vinçleri
Bazı arama kurtarma senaryoları veya off-road araç kurtarma durumları, insan gücünün yetersiz kaldığı ağır yüklerin kaldırılmasını veya çekilmesini gerektirir. Kurtarma vinci, bu tür işler için tasarlanmış güçlü bir ekipmandır. Araçlara monte edilen elektrikli vinç modelleri, aracın aküsünden güç alarak çalışır ve tonlarca ağırlığı çekebilir. Vinçlerin çekme kapasitesi genellikle libre (lb) cinsinden ifade edilir. Vinç halatı olarak geleneksel çelik halat veya daha modern, hafif ve güvenli kabul edilen sentetik halat seçenekleri bulunur. Sentetik halatlar koptuğunda çelik halatlar kadar tehlikeli bir geri tepme yapmazlar. Bir vinç kullanılırken, vincin araca güvenli bir şekilde monte edilmesi gerekir; bu iş için özel vinç montaj tablası kullanılır. OPENROAD ve Lianda Elephant gibi markalar, farklı kapasite ve özelliklerde off-road vinç modelleri sunar. Vinç kullanımı özel bilgi ve dikkat gerektirir; güvenlik kurallarına uyulması esastır.
Doğru Ekipman Seçimi ve Bakımı Neden Şarttır
Arama kurtarma ve iş güvenliği ekipmanlarının etkinliği, sadece doğru seçilmelerine değil, aynı zamanda düzenli bakım ve kontrollerinin yapılmasına bağlıdır. Ekipman alırken CE işareti ve ilgili EN standartlarına (örneğin CE EN 12492 kask için, EN 361 kuşam için) uygunluğunu kontrol etmek ilk adımdır. Her ekipmanın üreticisi tarafından sağlanan kullanım kılavuzu dikkatlice okunmalı ve talimatlara uyulmalıdır. Ekipmanlar her kullanımdan önce ve sonra gözle kontrol edilmeli; aşınma, yıpranma, deformasyon veya hasar belirtileri varsa kesinlikle kullanılmamalıdır. Özellikle tekstil ürünleri (halatlar, perlonlar, kuşamlar) ve plastik aksam (kasklar) UV ışınlarına, kimyasallara ve aşırı sıcaklıklara karşı hassastır; doğru saklama koşulları ömürlerini uzatır. Metal ekipmanlarda (karabinalar, makaralar) paslanma, çatlak veya kilit mekanizmalarında sorun olup olmadığı kontrol edilmelidir. Afet durumları için hazırlanan acil durum çantalarındaki ekipmanların da periyodik kontrolü ihmal edilmemelidir.